Олжас Сүлейменов Омар-ұлы.
СҮЛЕЙМЕНОВ Олжас Омар-ұлы (18.5.1936 ж. т., Алматы) — ақын, қоғам қайраткері,
Қазақстанның халық жазушысы (1992). ҚазМУ-ды (қазіргі ҚазҰУ, 1959),
Мәскеудегі М.Горький атынд. Әдебиет ин- тын бітірген. 1962 — 84 ж.
\»Казахстанская правда\» газетінде, \»Простор\» журналында
бөлім меңгерушісі, \»Қазақфильм\» киностудиясыңда
сценарийлік-редакциялық алқаның бас редакторы, Қазақстан Жазушылар одағы
баскармасының хатшысы, ҚР Кинематография жөніндегі мемл. к-т төрағасы
қызметтерін атқарған. 1972 жылдан Азия мен Африка елдері жазушыларымен
байланыс жөніндегі к-ттің, 1989 — 95 ж. Халықар. \»Невада — Семей\»
қозғалысының төрағасы болды. 1995 жылдан Қазақстанның Венгриядағы, кейін
Италиядағы төтенше және өкілетті елшісі. Түңғыш өлендер жинағы \»Арғымақтар\»
1961 ж. жарық көрді. Олжас С. шығарм-ның алғашқы кезеңі (1961 — 65) жалынды
рухқа толы болды, ол тұстағы шығармалар мазмұнынан қоғамдық дағдарыс пен
руханият мәселесін, жаман мен жақсының тайталасын, қоршаған орта мен адам
табиғатының сырын ашуға, үлт тарихының тереңнен тартқан тамырын тануға деген
ұмтылысты байқауға болады. Оның алғашқы поэтик. туындылары қоғамда үлкен
резонанс туындатты. \»Адамға табын, Жер, енді\» поэмасы (1961,
Қазақстан Ленин Комсомолы сыйл., 1964) ғарышкер Ю.Гагариннің ғарышқа ұшу «өтіне
арналған, онда аспан кеңістігін бағындырған адамзат санасының салтанат кұруы
марапатталған. 60-жылдардың орта тұсынан бастап Олжас С. шығарм-нда жаңа түр
ізденістері, эпик. суреттеулер, шығармаларының сан түрлі жанрды қамтуы, сөз
бен оның дыбысталуына ерекше мән беру, сөз өнері мәселелерінің түптамырын
көне дәуірдегі тарихи кезеңдерден іздеу мәселелері орын алды. Осы тұста
акынның \»Қыш кітап\» (1969), \»Кактус\», \»Өлмейтін
құмырсқа\» поэмалары дүниеге келді. 70-жылдардың ортасынан ақын
шыгарм-ндағы басты тұжырым, негізгі бағыттар дами түсті, оның поэзиясы
бейнелілігімен, филос. тереңдігімен, астарлы ирониясымен ерекшеленді. Бұл
кезеңнің басты шығармасы — \»Көгершін кітап\» еңбегінде алдыңғы
туындыларында бой көрсеткен ұлттық сана жайындағы талдаулар жарасымды
жалғасын тауып, әлемдік мәдениетпен үйлесімде синтездедді. Архив
дереккөздеріне сүйене отырып, бірнеше тіл сөздерінің этимол. құрылымына
жасалған талдаулар \»Аз и Я\» (1975), \»Язык письма\» (2000)
атты филол. зерттеу еңбектерде көрініс тапқан. О.С. поэзиясының көркемдік
әлемін тануда қаламгер шығарм-на тән екі түрлі дүниенің бір арнада тоғыса
нақты көрініс табу ерекшелігін атап айтуға болады. Ол — орыс тілінде жазатын
қазақ ақыны, екі бірдей эстет.-философ дүниетанымдық жүйеден сусындаған:
туған халқының фольклорлық дәстүрінде, рухани-адамгершілік ұстанымдар
үрдісінде тәрбиеленген, сондай-ақ орыс мәдениетінің рухани мұрасынан тәлім
алган. Кейбір зерттеушілер оны \»дуализмді\» біріктірген билинг
(қостілді) санап, орыс тіліндегі мәнерлі тіл айшықтары негізінде кең-байтақ
даласының тарихын таныды деп бағалайды. Оның тілі \»екі бірдей
жалпыұлттық дүниетаным мен екі түрлі кұрылымдық тілдік жүйенің
әрекеттесуі\» негізінде көрініс тапқан дейді. Екінші бір зерттеушілер оны
монолинг санап, орыс жазушысы деп те атайды (М.Д. Жүсіпов, А.Ж. Сәрсембаева).
Сүлейменовтің поэтик. тіліне паронимик. аттракция құбылысы, афоризмдер,
бейнелілік, халықтық поэтик. тілдің этимологиясын тануға деген ұмтылыс тән.
Қазақ және орыс тіл дерінің поэтик. Дәстүрлері қабысқан О.С. шығармалары шынайы
сезім шаттығымен, әсемдігімен және көркем образдың айқындығымен, өткір
суретімен, кең тынысты ой-өрнектерімен, қоғамның саяси-әлеум. өміріне асқақ
дауыспен үн қосуымен ерекшеленеді. Сүлейменовтің поэзиясында қазақ халқының
сан ғасырлық тарихы көрініс тапқан, ол — өзіндік мәдениетін, дәстүрін
сақтаған ұлт ретінде қазақ халкын әлемге танытқан суреткер. Оның еңбектері
әлемдік тұрғыда жоғары баға алды. О.С. шығармның өмірлік кредосы \»тауды
аласартпай, даланың даңқын асқақтату\» болып саналады. Оның \»Шапағатты
шақ\» (1964, Лениндік сыйл. 1967), \»Талма түсте тағы бір
қайталап\» (1973), \»Әр күн — арайлы таң\» (1973, казақ тілінде
1986), \»Кемер\» (1976, 1979) атты кітаптары жарық көрді. Олжас С.
қазақтың кино өнерін дамытуға да үлкен үлес қосты, оның сценарийі бойынша
\»Бабалар жері\», \»Көгілдір маршрут\» (1967), \»Қыс —
қысылшаң мезгіл\» (1972), \»Мүхтар Әуезов туралы сөз\» (1979),
\»Соңғы өткел\» (1982), \»Үндістан сазы\» (1984),
\»Жастық шақ заставасы\» (1984) кинофильмдері түсірідді. О.С.
шығармалары шетел тілдеріне аударылған. \»Жалынның шалқуы\» өлендер
жинағы француз тілінде (1981) жарық көрген. ҚР Мемлекеттік сыйл-н (1967,
1972) алған. \»Қүрмет белгісі\» (1981), Еңбек Қызыл Ту (1984),
\»Октябрь революциясы\», 1-дәрежелі \»Барыс\» (2001),
\»Отан\» ордендерімен, бірнеше медаль-дармен марапатталған.
Олжас Омарович Сулейменов родился в семье Омархана Сулейменулы (1936
г.р.), прямого потомка Олжабай батыра, офицера казахского кавалерийского
полка, репрессированного в 1937 году. Позже Лев Гумилёв сообщил Олжасу, что
сидел с его отцом в норильском лагере, где его отца расстреляли.Окончил школу в
1954 году и поступил на геологоразведочный факультет Казахского
госуниверситета, окончил его в 1959 году, инженер-геолог. Последние годы
учёбы совмещал с работой в геологоразведочных партиях.Литературной работой
занялся в 1955 году.В 1959 году поступил в Литературный институт им. А. М.
Горького в Москве на отделение поэтического перевода.Молодой поэт писал стихи
на русском языке и был поначалу известен только у себя на родине. Широкую
известность он получил весной 1961 года. Тогда, отчисленный за драку из
Литературного института, он вернулся в Алма-Ату и подрабатывал в газете
«Казахстанская правда». 11 апреля осведомленный о событиях на Байконуре
редактор газеты Фёдор Боярский заказал ему стихи про полет человека в космос.
За ночь он набросал несколько строк, и 12 апреля, когда объявили о полете
Гагарина в космос, стихи уже вышли в газете и листовки с этим текстом
разбрасывали с самолетов над Алма-Атой и другими городами Казахстана.
Впечатленный эпохальным событием, поэт за неделю превратил эти стихи в поэму
«Земля, поклонись человеку!», и уже в мае она вышла в свет.Сулейменов
впоследствии говорил: «Мою поэму передавали по центральному телевидению и
радио, печатали в газетах, почти каждую неделю я выступал в каком-то городе:
на заводах, фабриках, в студенческих аудиториях. Вот такой был успех». Поэма
попала в струю и вскоре получила Премию ЦК комсомола Казахстана.25-летнего
Сулейменова стали включать в состав советских делегаций по Европе и Штатам,
он читал свою поэму в парижской Сорбонне и Колумбийском университете
(Нью-Йорк). Дебют оказался блестящим. Конфликт с ректоратом сразу был улажен.
Впоследствии именно его строка «Земля, поклонись человеку» была начертана на
пьедестале обелиска работы Рукавишникова, установленного на месте гибели Юрия
Гагарина под Киржачом Владимирской области.На волне этого успеха вышел первый
сборник стихов Сулейменова «Аргамаки» (1961), который чуть было не полетел из
планов издательства из-за того инцидента с дракой в Литературном институте.
Острые строки стихов «Аргамак», «Я видел», «Волчата» и др. подвинули
казахского культуролога Мурата Ауэзова заявить, что они стали «протестом
против насилия в условиях тоталитарного режима».В 1962—1971 литературный
сотрудник газеты «Казахстанская правда», главный редактор
сценарно-редакционной коллегии киностудии «Казахфильм», заведующий отделом
журналистики в журнале «Простор».Сулейменов известен как автор ряда работ,
посвящённых «Слову о полку Игореве», заинтересовался этой темой ещё в 1960,
будучи студентом Литературного института, публиковал работы о «Слове» с 1962.Олжаса
Сулейменова причисляют к поэтам-шестидесятникам, его друзьями были три столпа
тех лет: Андрей Вознесенский, Евгений Евтушенко, Роберт Рождественский.
Вознесенский написал стихи «АТЕ 36-70» или «2 секунды, 20 июня 1970»,
посвященные Олжасу и автоаварии, в которую они попали под Алма-Атой.
Увлеченный стихами Сулейменова о казахском поэте и народном герое Махамбете,
он сам создал цикл «Читая Махамбета»: «Зачитываюсь Махамбетом, Заслышу Азию
во мне, Антенной вздрогнет в кабинете Стрела, торчащая в стене.»
Рождественский начал свой стих «О друзьях» так: «Олжас, Мумин, Виталий…», а
Римма Казакова в 1968 году написала целое стихотворение: «Люблю тебя, товарищ
мой Олжас». Большой была популярность поэта среди его поклонников по всей
стране.Стихи и поэмы Олжаса Сулейменова переведены на английский,
французский, немецкий, испанский, чешский, польский, словацкий, болгарский,
венгерский, монгольский и турецкий языки. Наибольшую известность казахский
поэт получил во Франции, где помимо целого ряда стихотворений, опубликованных
в разное время на страницах литературной периодики, было издано несколько
поэтических сборников казахского поэта. Широко известна в литературных кругах
Франции дискуссия в связи с выходом в Париже «Года обезьяны» (1967) и
«Глиняной книги» (1969). «В „Годе обезьяны\» Олжаса Сулейменова, — писала Лили
Дени в газете „Летер франсез\» за 19 июня 1968 года, — я прочла то, что
является одновременно прошлым и будущим. Слова о корнях…».
Автор публикации
