|
Қаңтардың 13-інен 14-іне қараған түні ескі Жаңа Жыл атап
өтіледі. Бұрындары бұл күн 1 қаңтарға келетін. Оны Васильев күні деп атайтын.
Ал 31 желтоқсанды Васильев кеші (кейін 13 қаңтар болды) деп атаған. Ескі Жаңа
жыл – сирек кездесетін тарихтағы ерекше күн. Бұл — жыл санау барысында пайда
болған қосымша мереке. 1699 жылы I Петр Жаңа Жыл мерекесін 1 қаңтарда
тойлауды бұйырып, Русьте юлиан күнтізбесін бекітті. Бұл күнтізбе Еуропа
елдері ұстанатын григориан күнтізбесінен 13 күнге артта қалған. Юлиан
күнтізбесі бойынша Ресей 1918 жылға дейін өмір сүріп келді. Большевиктер
«Ресей елінде Батыс Еуропа күнтізбесін енгізу туралы» өкімет қаулысын
шығарды. Бұл қаулы мерекелерді григориан күнтізбесі бойынша тойлауға ықпал
етеді деге оймен қабылданған болатын. Алайда, ескі дәстүрді сақтап, көпшілік
қауым жаңа және көне күнтізбе бойынша Жаңа Жыл мерекесін екі мәрте атап өтеді.
Ескі Жаңа жыл мерекесі қауымдық және
христиан-православ әдет-ғұрыптарды сақтайды. Қауымдық салт бойынша ескі Жаңа
жылда телеарналардан барлық жаңажылдық бағдарламалар, фильмдер мен
концерттерді қайта көрсетеді. Әдеттегідей, бұл мерекені отбасы мен достармен
бірге тойлауға болады. Христиан-православ салты бойынша, Жаңа жыл қарсаңында
Васильев күнін атап өту қабылданды. Сондай-ақ, бұл мерекені Жомарт Василий
деп те атайтын. Себебі, ешқандай да мерекелік дастархан жаңажылдық
дастарханға ұқсамайтын. Мереке күні дастархан түрлі тағамдар мен арнайы
пісірілетін асқа толы болатын. Шошқа етінен пісірілетін тағамдар ерекше
бағаланған. Шошқа еті Васильев кеші мен Рождество күні басты тағам болып
есептелінеді. Себебі, Ұлы Василий шошқа жануарының жебеушісі болатын. Ауқатты
отбасы дастарханында Рождество Христово мерекесінен бастап Жаңа Жыл
мерекесіне дейін шошқа басы тұратын. Бұл күнмен байланысты халық арасында
ырымдар да бар. Таңертең Васильев ботқасын қайнатып, оның дайындалуын
бақылайтын. Егер ботқа қазан сыртына шықса, бұл әулетке бақытсыздық келеді
деген сөз. Ал егер ботқа жақсы піссе, оны түгел жеп қоюға тырысатын. Егер де
13-інен 14-іне қараған түні аспан ашық әрі жұлдыздарға толы болса, келер жылы
астық молынан болады.
14 қаңтарда бақшаға барып, жеміс ағаштарын қағу
керек. Наным бойынша, Ұлы Василий бақшаны құрттар мен зиянкестерден қорғайды.
Сондай-ақ бұл күндері бал ашу әдетке айналған. Үлкен кісілер өмірлері туралы
білу үшін, жас жігіттер мен қыздар екінші жартысын табу мақсатында бал
ашатын. Васильев күні кішкентай балалар мен жас қыз-жігіттер үй-үйді аралап,
шошқа сирағын я тәтті бәліш сұрайтын. Үй иелері қалағандарымен қатар, басқа
да ас-тамақтарды береді. Барлық жиналған ауқаттар қоржынға салынып, сәтті
қыдырудан кейін бәріне бірдей үлестірілетін. Кеңес Одағы тарағаннан кейін,
Ресейден басқа Молдавия, Әзірбайжан, Армения, Белоруссия, Латвия, Украина,
Грузия, Өзбекстан және Қазақстан, сонымен қатар славяндар, бұрынғы кеңестік
мемлекеттер халқы да ескі Жаңа жылды әлі күнге дейін тойлайды. Бұл мереке
құрметіне 1980 жылы «Старый Новый год» фильмі де түсірілген. Ескі
Жаңа жылды қарсы алу дәстүрі Сербия мен Черногорияда да сақталған. Себебі,
орыс шіркеуі секілді, сербтік шіркеу де юлиан күнтізбесін ұстанады. Серб
халқы бұл мерекені Серб Жаңа жылы деп атайды екен. Ескі Жаңа жыл Македонияда
да тойланады. Сонымен қатар, юлиан күнтізбесі бойынша ескі Жаңа жылды
Швейцарияның неміс тілді кейбір кантондарында да атап өтеді. Ресейдегідей,
бұл да — халықтың григориан күнтізбезіне өтуді қабылдамауынан қалыптасқан
дәстүр (бұл ауысу Швейцарияда XVII—XVIII ғасырларда өтті).
|
Традиция отмечать Старый Новый год идет от
расхождения Юлианского календаря (или иначе календаря «старого стиля») и
Григорианского календаря — того, по которому сейчас живет практически весь
мир. Расхождение календарей в 20-21 веках составляет 13 дней. Старый Новый
год — это редкий исторический феномен, дополнительный праздник, который
получился в результате смены летоисчисления. Из-за данного расхождения
календарей мы отмечаем два «Новых года» — по старому и новому стилю. Таким образом,
в ночь с 13 на 14 января каждый может позволить себе «допраздновать» самый
любимый праздник. Ведь для многих верующих людей Старый Новый год имеет
особое значение, поскольку от души отпраздновать его они могут лишь после
окончания Рождественского поста. Интересно, что разница между Юлианским и
Григорианским календарями увеличивается каждое столетие, когда число сотен в
году от Рождества Христова не является кратным четырем, на один день. Поэтому
с 1 марта 2100 года эта разница составит 14 дней. А с 2101 года Рождество и
Старый Новый год будут отмечаться на день позже.
Как
проходила подготовка к празднику?
С утра хозяйки угощали всю семью
пшеничной кашей, которую щедро заправляли мясом или медом. В народе ходила
примета: чем вкуснее каша, тем лучше выдастся наступающий год. А вот если
блюдо не удалось, то и семью будут преследовать неудачи. Потом с обеда и до
вечера женщины пекли блины, лепили вареники с разными начинками и запекали
поросят. Мужчины помогали им по хозяйству, а дети ходили колядовать.
Обряд «овсеньканья» сопровождался
переодеванием в национальные костюмы и хождением от дома к дому с песнями,
которые должны были привлекать к селу удачу и достаток. Хозяева, которые
пускали к себе на порог колядовать, обязательно угощали детей чем-то
вкусненьким. К вечеру накрывали щедрый стол, чтобы задобрить наступающий год,
а ночью всей семьей отправлялись навещать соседей, чтобы привлечь в отношения
мир и благодать.
На утро 14 января молодые люди
выходили на улицы и разжигали костры, чтобы спалить «дидух» и перепрыгнуть
новогодний огонь в знак очищения. В эту ночь верили: чем больше звезд будет
на небе, тем больший уродит урожай.
Обязательные
блюда на столе для встречи старого Нового года
Чтобы праздничный стол соответствовал
канонам старославянских традиций, важно в праздник старого Нового года подать
к столу кутью, которая готовится из гречихи и ячменя (на сегодня используется
очищенный рис) с добавлением самых разных сухофруктов, орехов, винограда и
меда. Чем богаче начинка, тем лучше. Все дело в том, что каждый продукт несет
сакральное значение: орехи символизируют здоровье, изюм – долголетие, зерно –
начало новой жизни, мед – хорошие новости, мак – достаток.
Кстати, люди с особым вниманием относились и к
обрядам, связанным с предсказанием судьбы. Главной традицией в каждой семье
было поедание особенных вареников с сюрпризом. В их начинке прятали самые
разные предметы – от лаврового листка до монетки. Попался вареник с вишней? К
искушению. С капустой? К деньгам. Кольцо говорило о скорой свадьбе, нитка
предупреждала о дальней дороге, пуговица – к обновке, перец и соль – к
огорчениям.
|
